Λίγα πράγματα γνωρίζουμε, προς το παρόν, ερευνητικά ως προς τις επιπτώσεις των συνεχιζόμενων διαδικτυακών συναντήσεων τον τελευταίο χρόνο, λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού. Οι διαδικτυακές συναντήσεις (online meetings), μέσω διάφορων δημοφιλών πλατφόρμων, είναι η λύση στη δυσκολία συνάντησης πολλών ανθρώπων σε επαγγελματικούς χώρους, σε εκπαιδευτικά περιβάλλοντα (σχολεία, πανεπιστήμια), σε ψυχαγωγικές και καλλιτεχνικές δραστηριότητες, καθώς και σε διάφορες συλλογικές δράσεις (συνέδρια, σεμινάρια, συνελεύσεις, κ.α.). Φυσικά, η δυνατότητα που μας παρέχει η τεχνολογία για επικοινωνία είναι αδιαμφισβήτητα σημαντική και μάλλον καθοριστική για την εξέλιξη της πανδημίας και των επιπτώσεών της. Όμως, οφείλουμε να παρατηρήσουμε τις διαφορές του φυσικού χώρου από τον διαδικτυακό, κυρίως, ως προς τις επιπτώσεις στην ψυχική υγεία.
Οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας που εργαζόμαστε σε ιδιαίτερες περιπτώσεις με διαδικτυακές συναντήσεις, είτε λόγω covid-19, είτε λόγω απομακρυσμένου τόπου διαμονής του θεραπευόμενου, παρατηρούμε διαφορές και χρειάζεται να είμαστε σε εγρήγορση για διάφορα ζητήματα που μπορεί να προκύψουν. Ένα σημαντικό ζήτημα αφορά τα όρια και τη δυσκολία τήρησής τους. Αυτό είναι αναμενόμενο, αν σκεφτεί κανείς, πως ο φυσικός χώρος του γραφείου και η ασφάλεια που οφείλει να παρέχει έχουν χαθεί. Η πόρτα που κλείνει, το κάθισμα, η μυρωδιά του χώρου, η όψη της θεραπεύτριας και πολλά άλλα είναι ικάνα να παρέχουν ένα πρώτο επίπεδο εμπιστοσύνης και σταθερότητας, το οποίο φυσικά αργότερα συμπληρώνεται από το βασικό για την ψυχοθεραπεία συστατικό, την σχέση μεταξύ θεραπευόμενου-θεραπευτή. Στις διαδικτυακές συναντήσεις αυτή η πρωταρχική ασφάλεια του χώρου χρειάζεται να αναπληρωθεί με άλλους τρόπους, όπως με τη συνεχή διασφάλιση των ορίων και της σταθερότητας των συναντήσεων, αλλά και με την βλεμματική επαφή.
Αν τις παραπάνω παρατηρήσεις, προσπαθήσουμε να τις μεταφέρουμε και σε άλλους χώρους που οι συναντήσεις γίνονται διαδικτυακά και αφαιρείται η δυνατότητα ενός κοινού φυσικού χώρου, γίνεται αντιληπτό πως οι δυσκολίες είναι αρκετές. Μαθητές καλούνται να παρακολουθούν αρκετές ώρες μαθημάτων του σχολείου με κλειστές κάμερες, κοιτάζοντας μία μαύρη οθόνη. Ταυτόχρονα, καλούνται να παρουσιάζουν εργασίες σε ένα κοινό που ούτε βλέπουν και συχνά, ούτε ακούν, καθώς τα μικρόφωνα είναι κλειστά για λόγους διευκόλυνσης της επικοινωνίας και έτσι δεν υπάρχουν φυσικοί ήχοι (τρίξιμο καρέκλας, βήξιμο). Σε επαγγελματικά meetings ισχύουν συχνά οι ίδιοι άγραφοι κανόνες, με επιπλέον επιβάρυνση, την ασάφεια του χρονικού πλαισίου που πραγματοποιούνται. Συχνά, σε διαδικτυακές συναντήσεις πολλών μελών, οι χρήστες μεταξύ τους είτε είναι άγνωστοι, είτε δεν εμφανίζονται όλοι. Μία ακόμα σημαντική δυσκολία είναι η δυσκολία εύρεσης ενός ασφαλούς και ήρεμου χώρου στο σπίτι για τις συναντήσεις και ο διαχωρισμός των δραστηριοτήτων μέσα στο 24ωρο.
Είναι, λοιπόν, σημαντικό, όταν επιβάλλεται η απουσία ενός κοινού φυσικού χώρου, να μπορούμε να την αναπληρώσουμε με όσο το δυνατόν πιο φυσικές συνθήκες με τις εκείνες που ο άνθρωπος έχει ανάγκη για να επικοινωνήσει αποτελεσματικά, να νιώσει ασφάλεια και εμπιστοσύνη. Όταν, πάλι, και αυτό δεν καταφέρει να επιτευχθεί, διαμορφώνεται η ανάγκη να υπάρχει κατανόηση και ενσυναίσθηση για τις δυσκολίες που θα προκύψουν, όπως η επαγγελματική εξουθένωση και η μείωση της αποδοτικότητας και της συνέπειας. Εν τέλει, η αναγνώριση της ψυχικής επιβάρυνσης που μπορεί να προκύψει από τις παραπάνω συνθήκες γίνεται απαραίτητη, ώστε να μειωθεί η ένταση, ο εκνευρισμός και η ενδεχόμενη επιθετικότητα.
Κουσουρή Νικολέττα
Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια, Ομαδική Αναλύτρια